Тахлаас амьд гарах нь чухал болохоос ашигтай гарах чухал биш.

Корона вирус нэгэнт бидний дунд тархаж, бидний хэн нь ч далд үедээ буй тээгч байх магадлалтай болжээ. Тиймээс хариуцлагаа, хүндлэлээ ухамсарлан Монголчууд хамтдаа бие биенийгээ эсэн мэнд аварч үлдье!!!

Олон хүн энэ тахал Монгол хүнд тусахгүй, гурилын хомсдол худлаа хэмээн улаанбуудайны импортыг мөн ч их эсэргүүцсэн дээ. Намайг импортын будааг хувьдаа авах, тариаланчдын эсрэг байгаа мэтээр их л гүтгэж байна. ОХУ хилээ хааж будаа авах боломжгүй болчихвол юу болох бол гэдэгт хамгаас илүү санаа зовниж байна.

Энэ аюулт тахлын үед хүн төрөлхтөн зөвхөн амьд үлдэхийн төлөө тэмцэж байхад, дотоодын үйлдвэрүүд будаагүй болоод, өнөөдөр гурилын нөөцгүй болсон нь чухам үнэн байхад бидэнд олныг хамарсан өвчин зовлонгоор ашиг ярих ёс зүй байх ёсгүй.

Үнэндээ холбооны бодлого бол нэгдүгээрт, хорио цээрт буй олон зуун мянган хүүхдүүдээ, тэднийгээ харах гээд нэг нь чөлөө аваад сууж буй эцэг эхчүүдээ, ахмадуудаа болон нийт Монгол улсын иргэдээ үндсэн хүнс болох гурилаар нь, улаанбуудайгаар нь таслаад өлсгөхгүйн төлөө; хоёрдугаарт, бидний баримталж буй зарчим бол арай алсыг хардаг хүнд ойлгогдохуйцаар тариаланчдынхаа төлөө, салбарынхаа төлөө хийж буй алхам юм шүү. Өндөржүүлсэн бэлэн байдлын үед төр, засаг гаргах шийдвэрээ бидэнтэй бидэнгүй гаргаад явдаг хууль, журамтай. Стратегийн хүнс ургуулдаг тариаланчдын бизнес ямагт төртэй хамаарч ирсэн.

Тиймээс тариаланчдын холбооны удирдлагын хувьд давагдашгүй хүчин зүйл болох тахлын үед дахин нэг давагдашгүй хүчин зүйл болох өндөржүүлсэн бэлэн байдлын үеийн төр засгийн шийдвэрийг яаж ч эсэргүүцэх боломжгүй болсон байдалд бүх мэдээллийг бодитоор нь тариаланчиддаа, олон нийтэд хүргэх, мэдрэмжтэй хандах цаг үе гэж харж байна.

Тиймээс төр засагтай аль болох ойлголцож, олны буруу ойлголтыг тариаланчид дээр тусгахгүй байх;
намар болоход гурилын үйлдвэрүүд буудайн хэт нөөц бүрдүүлж бидний ургацыг борлуулалтгүй болгохгүй байх;
намрын ургацыг ОХУ-аа ирж буй үнээс хямдаар авах шийдвэр гарч үнэгүйдүүлэх зэрэг асуудлуудыг гаргуулахгүй байхыг одооноос сэргийлэн ажиллаж байна.

Гурилын үнийг хэт бариснаас улбаалан тариаланчид олон жил үнийн хүлээсэнд туйлдаж буй нь үнэн. Аливаа зүйл бусдаас харилцан хамааралтай оршиж, амьдардаг шүтэн барилдлагын онолын үүднээс бид нийт хэрэглэгчдээ, зах зээлээ ойлгож ажиллах ёстой. Нөгөө талаас тэд маань тариаланчдаа ойлгох ёстой. Хэн нь ч олныг хамарсан тахлыг боломж гэж харваас харилцан хамаарал буюу үйл (үйлдлийнхээ) үр (дүнг) бодолцох нь зүйтэй.

Дархлаагаа дэмжихийн тулд их биш, чанартай шөлөрхөг хоол, халуун ус унд байнга хэрэглэвэл сайн байх. Сайн унтах, бясалгал хийх, даарахгүй байх, гол нь стрессгүй санаа зовохгүй юм. Бусдыг муулах бол дархлааг унагаадаг хамгийн том дайсан байдаг бол хамаг амьтны төлөө залбирах нь дархлаа сэргээх шилдэг арга гэж боддог.

Unuudur.mn сайт дээр 3~р сарын 9~нд нийтлэгдсэн ярилцлагаас:

-Өнгөрсөн долоо хоногт хэсэг тариаланч ОХУ-аас 160 000 тонн улаан буудай импортлох Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны шийдвэрийг эсэргүүцэн, жагсаал зохион байгуулсан. Мөн энэхүү буудайн импортод татвар төлөгчдийн 128 тэрбум төгрөг зарцуулах нь хэмээн шүүмжилсэн. Энэ тухайд та бүгд ямар байр суурьтай байна. Ер нь танай холбоо хэдэн гишүүнтэй, ямар үйл ажиллгаа эрхэлдэг вэ?

Манай улс жилдээ 230 000 тонн гурил хэрэглэдэг бөгөөд үүнийг 300 000 орчим тонн улаан буудайгаар хийдэг. 2019 онд улсын хэмжээнд 247 000 тонн улаан буудайг гурилын үйлдвэрүүд худалдан авч гурил хийсэн нь нийт хэрэгцээнээс 20 орчим хувиар хүнсний буудай дутсан дүн. Үнэндээ бол тариаланчид маань хичээн зүтгэж, нийтдээ 400 000 гаруй тонн улаан буудай хураан авсан. Гэхдээ 2019 оны найм, есдүгээр сард буюу будааны болц гүйцэх, хураалтын үед хоёр сар орчим үргэлжилсэн бороо орж, цаг агаарын гэнэтийн үзэгдлүүдээс шалтгаалан ургацын зарим хэсгийн чанар бууран малын тэжээл, спирт үйлдвэрлэл, тахиа шувууны аж ахуйд зарцуулагдсан. Хэдийгээр хүнснээс бусад зориулалтуудаар хэрэглэгдсэн боловч тариаланч бидний л ургуулсан будаа учраас бүртгэлийн хувьд улаан буудайн ангилалдаа тооцогдоно. Түүнээс биш огт ургаагүй, хураагаагүй буудайг тариаланчид мэдээлсэн зүйл байхгүй. Харин усалгаагүй, нээлттэй тариалангийн хувьд цаг агаарын үзэгдлийн нөлөөг аль ч улс зохицуулж чадахгүй байгааг буудайн тариалангийн нөлөөтэй орнууд болох ОХУ, Австрали, Казакстан, Туркэд 2019 онд зарим ургацаа алдсанаас харж болно.

Монголын тариаланчдын үндэсний холбоог газар тариалан эрхлэгчдийн голлох холбоод хамтран байгуулаад хоёр жил болж буй бөгөөд энэ хугацаанд тариаланчдын талаар буруу мэдээллүүдээс болж олон нийтэд үүссэн сөрөг  этгэгдлүүдийг зөвөөр ойлгуулах, тариаланчдаа үнийн бодлого, технологийн дэвшлээр дэмжих, тэдэнд бодлогын өмгөөлөл үзүүлэх зэрэг томоохон арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлж ирлээ. Бид тариаланчдын саналыг нэгтгэн, төрийн бодлогод урьдчилан суулгах, аливааг зөвшилцлийн замаар шийдэх зарчмыг барин ажилласнаар энэ салбарт олон дэвшлийг эхлүүлсэн, хамтын удирдлагын зарчимтай холбоо болсон. Бид дээр дурдсан буудай импортын асуудлын шалтгаан, тоо баримтыг нухацтай судлаж үзлээ. Монгол улс нэг сард 21 000 тонн гурил иддэг байсан бол коронавирусээс шалтгаалсан хорио цээрийн улмаас олон зуун мянган хүүхэд, оюутан гэртээ гурван сарын турш байгаа нь үндсэн хүнс болох гурилын хэрэглээг огцом өсгөсөн байна. Бидний нийлүүлсэн 247 000 тонн буудай нь есөн сарын хэрэглээ байсан бол дээрх шалтгаанаар долоон сарын хэрэглээ болон буурсныг гурил үйлдвэрлэгчидтэй хийсэн олон удаагийн судалгаагаар тодорхой боллоо. Хэдхэн хоногийн өмнө 50 улсад илрээд байсан тахал өнөөдөр 100 гаруй улсад тархан өсч байгаа нь хүнсний хомсдлийг бий болгох, дэлхий нийтээр хөл хорио тогтоох магадлалтай.

Гурилын үйлдвэрүүд дөрөвдүгээр сар гэхэд түүхий эдгүй болох, одоо агуулахдаа гурилын нөөцгүй болсон мэдээлэл бодитой тул улаан буудай импортлох шаардлага тулгарсан байна. Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөл болон ХХААХҮЯ хамтран 60 000 тонн улаанбуудай импортлох квот олгох гэж байгааг манай холбоо судлан үзээд, тариаланчидтайгаа ярилцан, талуудтай ойлголцсон. Нэмж импортлох 100 000 тонн улаанбуудайн 10 000-ыг нь гар ариутгалын бодис, үлдсэнээр нь гурил хийхэд энэхүү өндөржүүлсэн байдлаас шалтгаалсан нэмүү хэрэглээтэй холбоотойгоор нийт импортын будаагаар таван сарын гурилын хэрэгцээг хангах буюу ирэх наймдугаар сарыг дуустал гурилаар хангах боломжтой тооцоог гурилын үйлдвэрүүд болон яамныхан гаргасан байна. Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын үед гэртээ хорионд байгаа олон зуун мянган хүүхдээ, ахмадаа, иргэдээ өлсгөх вий гэсэн үүднээс тариаланчид маань судалгаанд үндэслэн ойлголцож, энэхүү импортын квотонд хүлээцтэй хандаж байгаа. Хэрэв ОХУ хилээ хаах нөхцөл үүсвэл улаан буудайн импорт тасалдаж, гурилын хангамж ноцтой болох, энэхүү тахлын үргэлжлэх хугацаа бүрхэг байгаа зэрэг олон хүчин зүйлүүдийг тооцон үзэхэд дэлхий нийтээрээ зөвхөн амьд үлдэхийн төлөө тэмцэж байхад хүн ардаа хүнсний хомсдолд оруулахгүй байх шийдвэрийг бүх талууд нухацтай судлан, алдаагүй шийдвэр гаргах хэрэгтэй.

Гэхдээ тариаланчдын нийтлэг болгоомжлол, бухимдал бол энэхүү өндөржүүлсэн байдлын импортын квотыг далимдуулан гурилын үйлдвэрүүд ихээр нөөц бүрдүүлэн татаж, намар дотоодоос хураан авах улаан буудайг зах зээлгүй болгох, үнэгүйдүүлэх байдал үүсгэхгүй байх асуудлууд тул үүн дээр онцгой анхаарахыг манай холбооноос салбарын яам болон Хүнсний аюулгүй байдлын зөвлөлд сануулж, гурилын үйлдвэрүүдэд уриалж, хяналт тавин ажиллаж байна. Хэвийн жил ийм хэмжээний квот яригдсан бол бид огт өөр асуудал тавьж, тооцоолол ч өөр байх байсан. Өнөөдөр улс орон өндөржүүлсэн бэлэн байдалд, хүүхдүүд хорионд, хүн ард маань өвчлөхгүй, үхэхгүй байхын төлөө тэмцэж байхад энэ асуудлаар гурилын үйлдвэрүүд ч, тариаланчид ч, төр засаг ч ашиг хонжоо харах, шоу хийх шаардлагагүй. Харин хамтран ажиллаж, зөвшилцөж, үнэн мэдээлэл, зөв тооцоо судалгаатай шийдвэрүүд гарган олон нийтийг хямруулахгүй байх хэрэгтэй. Импортын будааг улсын мөнгөөр оруулж ирэх асуудал байгаа, эсэхийг мөн судлаж мухарлалаа. Яамнаас стратегийн хүнс болох улаан буудайг зөвхөн импортлох эрх буюу квотыг өмнөх жилүүдийнхээ жишгээр өгснөөс биш төрөөс ямар ч мөнгө гарахгүй юм байна. Гурилын үйлдвэрүүд 100 хувь өөрсдийн хөрөнгөөр будаагаа татаж, харин төрөөс импортын татварыг чөлөөлснөөр иргэдээ хямд гурилаар хангах бодлоготой байгаа аж.

-Дотоодын улаан буудайн хэрэглээг бүрэн хангахуйц ургац авсан гэж өнгөрсөн жил эрх бүхий хүмүүс нь мэдээлсэн атал ахин импортолхоор болжээ. Намар нэг тонн улаан буудайг тариаланчдаас худалдан авсан өртгөөс өдгөө 200 000 төгрөгөөр илүү буюу 700 000-800 000-гаар түүхий эд авч, төсвийн хөрөнгө үрэх нь гэсэн яриа бий. Энэ талаар тодруулна уу? 

Дээр хэлсэнчлэн намар хураасан буудайн 20 хувь нь гурилын үйлдвэрийн чанарын шаардлага хангаагүй буюу болц нь гүйцээгүй юм. Тариалангийн бүсэд наймдугаар сарын 20-25-нд намрын эхний хяруу унадаг тул түүнээс урагш 85 хоног буюу зургадугаар сарын 1-нд тариа соёолсон байхаар тооцон үрээ суулган, хураан авах боломжтой. Хичнээн хичээн ажиллаад ч сүүлийн жилүүдэд хавартаа гантай, харин найм, есдүгээр сард тариа боловсрох цагаар бороо асгаад болц оройтуулаад байна. Мөн тавдугаар сард хөрсний хэм хангалттай дулаан байдаггүйгээс эрт үрлэж болдоггүй гэх мэт олон хүчин зүйлийн улмаас буудайн болц гүйцээгүйгээс стандартанд нийцэх хэмжээ буурсан юм. Энэхүү буудайн дутагдал бол ургацын чанараас хамаарсан 20 хувь, нэмээд өнөөгийн хорио цээрээс шалтгаалсан нэмүү хэрэглээнээс үүссэн 20 гаруй хувийн асуудал байгаа юм. Түүнчлэн улаан буудай импортлоход улсын төсвөөс хөрөнгө гардаггүй бөгөөд үйлдвэрүүд өөрсдийн мөнгөөр ОХУ-аас олгосон квотын дагуу түүхий эд худалдан авдаг. Энэ хүнд үед энэ талаар буруу мэдээлэл цацаж, ард нийтийнхээ ч, тариаланчдынхаа ч сэтгэл санааг хямруулахгүй байсан нь зүйтэй.

– 150 000 тонн гэдэг бол манай улсын нэг жилийн ургацын бараг 40 гаруй хувь. Ийм хэмжээнийхийг импортлосноор намар гурилын үйлдвэрүүд тариаланчдын буудайг худалдан авахгүйд хүрэх магадлалтай гэх хүн бий. Таны бодлоор ийм нөхцөл байдал үүсэх үү?

Энэ асуудал дээр л тариаланч бид хамгийн их санаа зовниж, яам болон засагтай ярилцаж байгаа ч өнөөдөр өндөржүүлсэн бэлэн байдлын хууль, журам үйлчилж байна. Гэхдээ гурилын үйлдвэрүүд өнөөдөр тариаланчдаас улаан буудай худалдан авъя гэж зарласан ч хэн ч нийлүүлэхгүй байна. Мөн тахианы аж ахуйнууд ч тэжээлийн будаагүй болсон байна. Шувууны тэжээл бол гурил хийдэгтэй адил сайн чанарын буудай байх ёстой. Тиймээс шинэ ургац гартал тахианы аж ахуйнуудад 20 000-30 000 тонн будаа хэрэгтэй тул тэд энэхүү импортын будаанаас олгох хүсэлт гаргах тухай яригдаж байна. Дээр нь коронавирусын өвчлөл даамжирвал төрөөс хүнсний нөөц үүсгэх бодлого бариж байгаа юм байна. ОХУ-аас импортолж буй буудайны ханш дотоодын нийлүүлэгчдийнхээс 150-200 мянган төгрөгөөр үнэтэй байгаа нь үнэн. Тиймээс ирэх намраас дотоодын буудайн үнэ ч бас одоо ОХУ-аас авч буй үнээр тогтоогдох боломж бүрдэх магадлалтай. Ер нь гурилын үнийг төрөөс олон жил барьж, иргэдийг хямд гурилаар хангахыг зорисон. Үүний улмаас буудайн үнэ өртгөө нөхөж чадахгүй, салбараараа доройтож байгаагаас тариаланчдын хөрөнгө оруулалт үнэгүйдэж, алдагдл хүлээдэг. Цаашдаа ийм байдлаараа явбал иргэдээ хямд гурилаар хангах төрийн бодлогод тариаланчдын хувийн хөрөнгө идэгдэж дуусах эрсдэлтэй.

-Та газар тарилангийн салбарт 20 гаруй жил ажиллан, Канад улсад хөрс судлалаар суралцаж, мөн агрономийн чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалжээ. Манайх ер нь хөрсөө хэр судалсан бол. Нэг га талбайгаас авах ургацаа хэрхэн өсгөх вэ. Хэрэв арвин, чанартай ургац хураадаг бол үр, тариа импортлох тухай асуудал хөндөгдөхгүй байх, тийм үү?

Нэгжээс авах ургацыг нэмэгдүүлэх, хөрсний судалгааг төгөлдөржүүлэхэд шинжлэх ухааны байгууллагын оролцоо маш чухал байна. Дарханы Ургамал, газар тариалангийн хүрээлэн бол дэлхийд нэр хүндтэй, олон судлаачидтай, маш сайн ажиллаж байгаа байгууллага. Энэ хүрээлэнгийн олон бүтээл өнөөдөр тариалангийн салбарт нэвтэрч эхэлж байгаа ч бодлогын дэмжлэг нь яам хооронд цалгардаж байна. Газар тариаланг цаашид илүү хүчтэй болгоход шинжлэх ухаанаар хөтлөх үндсэн гарц байгаа юм. Тариаланд инновацийг шингээж, судалгаанд суурилсан технологийн нэвтрүүлэлт, шийдвэрүүдийг хийснээр бид нэгжийн ургацыг цаг агаарын эрсдлээс хамгаалан, тогтворжуулах хэрэгтэй байна. Одоогоор улсын дунджаар нэг га-гаас 13 центнер улаан буудай хураадаг бөгөөд энэхүү газрыг өнө мөнхөд ашиглах тул зохист хэмжээгээр бордон, тогтмол ургац авахыг чухалчилдаг юм. Нэмж хэлэхэд, манай тариаланчид хөрсөө маш их анхаарч, тордохыг хичээж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр, урт хугаанд өгөөжтэй ашиглахыг зорьдог болсон. Далайн түвшнээс 1000 метрээс дээш өндөрлөгт бид газар тариаланг ийнхүү хөгжүүлж, улаан буудай, төмс, хүнсний ногоогоор дотоодын хэрэгцээгээ өдий зэрэгтэй хангаж буй нь сайшаалтай. Хэдий хүндрэл ихтэй ч газар тариалангаа дотооддоо эрхлэхээс өөр сонголт Монголд үгүй гэдэг нь онол, практик, нийгэм, эдийн засгийн бүхий л түвшиндээ нотлогдсон.

-Бид буудай, гурил экспортлогч улс болох боломжтой гэж ярьдаг. Урд хөршийнхөн манай гурилыг органик хэмээн нэлээд сонирхон, худалдан авах саналаа ирүүлдэг юм билээ. Манайд гурил үйлдвэрлэл болон улаан буудайн нийлүүлэлтийн харьцаа ямар байдаг бол?

Манай холбооныхон 2018 онд бүх аймаг, сумд үйл ажиллагаа явуулдаг гурилын үйлдвэр, цехүүдэд судалгаа хийсэн. Одоогоор Монголд гурилын 10-12 үйлдвэр тогтмол үйл ажиллагаа явуулж буй бол 3-4 жижиг цехийг улирлын чанартай ажиллуулдаг юм байна. Дээрх 12 үйлдвэр 80 хувийн хүчин чадлаараа ажиллахад жилд 500 000 тонн орчим улаан буудай боловсруулах боломжтой. Гэхдээ борлуулалт болон боломжит байдлаа тооцон чадлынхаа 70 орчим хувийг ашигладаг юм билээ. Хэрэв хангалттай түүхий эдтэй байж, 95 хувийн хүчин чадлаараа ажиллавал урд хөрш рүү гурил экспортлох бүрэн боломжтой.

Эх сурвалж: Unuudur.mn